نرخ ارز (Exchange Rate)
نرخ ارز قیمت پول ملی یک کشور در برابر پول سایر کشورها یا نواحی اقتصادی را نشان می‌دهد. به‌طور مثال برای خرید یک یورو به چند دلار نیاز است؟ در روز ۲۳ فوریه سال ۲۰۱۹ نرخ ارز برای یورو به دلار آمریکا ۱٫۱۳ دلار بوده است. یعنی برای خرید یک یورو باید ۱٫۱۳ دلار پرداخت کرد.
انواع نرخ ارز
- نرخ شناور: در نرخ شناور ارزش پول ملی یک کشور یا ناحیه اقتصادی می‌تواند در برابر سایر ارزها به‌طور آزادانه نوسان کند. نرخ شناور برای ارزهایی است که در بازار فارکس یا همان بازار ارز خارجی معامله می‌شوند.
- ارز محدود شده یا کنترل شده: برخی از کشورها تنها اجازه می‌دهند که ارز در داخل مرزهای آن کشور معامله شود. معمولاً چنین ارزهایی توسط خود دولت قیمت‌گذاری می‌شود.
- نرخ ثابت: برخی از کشورها قیمت پول ملی خود را در برابر ارز یک کشور دیگر تثبیت می‌کنند. برای مثال دلار هنگ‌کنگ در برابر دلار آمریکا بین ۷٫۷۵ تا ۷٫۸۵ تثبیت شده است. یعنی ارزش دلار هنگ‌کنگ می‌تواند در برابر دلار آمریکا در بین محدوده اشاره شده نوسان کند.
- نرخ داخلی و خارجی: نرخ ارز یک کشور می‌تواند در داخل و خارج آن کشور متفاوت باشد. برخی از کشورها مثل چین دو نرخ ارز دارند. معمولاً نرخ داخلی کشور مطلوب‌تر از نرخ در خارج از آن کشور است. یوان چین علاوه بر این‌که دو نرخ داخلی و خارجی دارد، توسط دولت هم کنترل می‌شود. نرخ داخلی چین توسط دولت تعیین می‌شود و بعد از تعیین روزانه نرخ، یوان می‌تواند در دامنه ۲ درصدی نوسان کند. این در حالی است که نرخ خارجی یوان می‌تواند آزادانه نوسان داشته باشد.
- نرخ آنی و آتی: منظور از نرخ آنی، قیمت فعلی و نقد ارز در بازار است. در مقابل، قیمت آتی قیمت ارز برای تحویل در آینده است که می‌تواند بر اساس انتظارات سرمایه گذاران در برابر قیمت آنی ارز کاهش یا افزایش داشته باشد. نرخ آتی می‌تواند به خاطر انتظارات نرخ بهره‌ای بازار تغییر کند. برای مثال اگر سرمایه گذاران انتظار داشته باشند که بانک مرکزی اروپا سیاست‌های انبساطی پولی را تشدید کند، یورو در برابر دلار آمریکا تضعیف خواهد شد. در واقع معامله گران اقدام به خرید دلار و فروش یورو خواهند کرد و این موضوع موجب تضعیف ارزش یورو خواهد شد.
مظنه: معمولاً نرخ ارز را با مخفف اسامی ارزها نشان می‌دهند. مخفف دلار آمریکا USD است و مخفف یورو هم EUR است. این یعنی مظنه یورو در برابر دلار آمریکا که همان نشانگر ارزش یک یورو به دلار آمریکاست را با EURUSD نشان می‌دهند. اگر مظنه یورو ۱٫۱۳ دلار باشد، یعنی با هر یک یورو می‌توان ۱٫۱۳ دلار خریداری کرد.
ارز ضعیف و قوی
معمولاً کشورهایی که تمایل دارند تا قیمت پول ملی را در برابر ارزهای خارجی پایین نگه دارند، باعث به وجود آمدن ارز ضعیف یا ارزان می‌شوند. ارز ضعیف معمولاً به خاطر مسائل بنیادی و اقتصادی نامطلوب کشورها یا سیاست‌های عمدی دولت‌ها به وجود می‌آید. ارزش ارزها به دلایل مختلفی تغییر می‌کند، اما محرک اصلی نوسانات ارز مسائل بنیادی است.
ارز ضعیف چه ویژگی هایی دارد؟
از دید بنیادی ارزهای ضعیف ویژگی‌های مشترکی دارند: تورم بالا، کسری حساب جاری و بودجه‌ای بالا و رشد ضعیف و اغلب منفی اقتصادی. اگر ارزش پول ملی کشوری در بازارهای جهانی پایین باشد، در این صورت میزان صادرات بیشتر از واردات و همچنین عرضه پول ملی بیشتر از تقاضای آن در بازارهای جهانی خواهد بود. (البته اگر در بازار فارکس معامله شوند). این در حالی است که یک دوره افت ارزش پول ملی در برابر سایر ارزهای جهانی می‌تواند مزیت قیمتی خوبی را برای صادرکنندگان آن کشور ایجاد کند. به همین دلیل برخی از کشورها که متکی به بخش صادرات هستند، همواره تلاش می‌کنند تا ارزش پولی ملی خود را پایین نگه دارند تا از بخش صادراتی حمایت کنند.
چرا ارزی ضعیف می شود؟
ارز ضعیف می‌تواند نتیجه مداخلات داخلی یا خارجی هم باشد. به طور مثال در سال ۲۰۱۵ دولت چین عمداً در بازار ارز دخالت کرد و ارزش یوان را در برابر ارزهای جهانی تضعیف کرد. یوان چین مدت‌ها بود که سیر صعودی داشت و دولت چین مجبور شد تا عمداً با تضعیف ارزش یوان این روند را متوقف کند. یا تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه باعث سقوط ارزش روبل شدند. اما عامل اصلی کاهش ارزش روبل روسیه، سقوط قیمت نفت خام در سال ۲۰۱۴ و درگیری‌های کریمه بود. یا مسئله BREXIT که باعث شده ارز باثباتی مثل پوند از سال ۲۰۱۶ با نوسانات شدیدی همراه شود و ارزش خود را در برابر رقبا از دست بدهد.
عرضه و تقاضا عامل اصلی افت ارزها
همانند سایر دارایی‌ها، ارز هم توسط عرضه و تقاضا قیمت‌گذاری می‌شود. زمانی که تقاضا برای ارزی بالا می‌رود، قیمت آن ارز هم در برابر سایرین افزایش می‌یابد. اگر تعداد زیادی از فعالین بازار پول خود را به ین ژاپن تبدیل کنند، قیمت ین افزایش خواهد یافت و به ارز قوی تبدیل خواهد شد. در چنین شرایطی برای خرید ین به دلار بیشتری نیاز خواهد بود. در این حالت دلار به ارز ضعیف تبدیل می‌شود.
ارزها هم شبیه کالا رفتار می‌کنند. برای مثال زمانی که شخصی دلار آمریکا را به ین ژاپن تبدیل می‌کند، در واقع دلارهای خود را فروخته و با آن ین ژاپن می‌خرد. ارز ضعیف به این معنی است که قدرت خرید آن پایین‌تر است. به طور مثال اگر برای خرید یک اونس طلا به ۱۳۰۰ دلار پول نیاز باشد و روز دیگر قیمت اونس طلا به ۱۳۱۰ دلار برسد، یعنی دلار آمریکا یک ارز ضعیف است، چون‌که قدرت خرید آن پایین آمده است.
مزایا و معایب ارز ضعیف
ارز ضعیف می‌تواند صادرات کشور را تقویت کند و به صادرکنندگان اجازه دهد تا با مزیت رقابتی بهتری در بازارهای جهانی فعالیت کنند و سهم بازاری خود را افزایش دهند. افزایش فروش صادرکنندگان باعث تقویت رشد اقتصادی و رشد اشتغال می‌شود و در عین حال سودآوری شرکت‌های صادراتی را هم بالا می‌برد. به طور مثال زمانی که محصولات تولیدی آمریکا ارزان‌تر از محصولات وارداتی باشند، صادرکنندگان آمریکایی میزان تولید خود را بالا می‌برند. در مقابل وقتی ارزش دلار آمریکا تقویت می‌شود و دلار به یک ارز قوی (گران) تبدیل می‌شود، تولیدکنندگان آمریکایی در فروش محصولات خود به خارجی‌ها با مشکلات فراوانی مواجه می‌شوند و کاهش فعالیت‌های اقتصادی در نهایت باعث افت ارزش دلار می‌شود.
افت ارزش پول ملی یا تقویت ارزش آن به مرور زمان خنثی می‌شود. افت ارزش پولی ملی یا همان ارز ضعیف باعث می‌شود تا برای خرید کالاهای وارداتی به پول بیشتری نیاز باشد و در نتیجه تورم کالاهای وارداتی بالا می‌رود. این مسئله باعث می‌شود تا تولیدکنندگان داخلی تمایل زیادی برای افزایش تولید و صادرات خود داشته باشند. با افزایش تولید و صادرات، شرایط اقتصاد داخلی کشور بهبود می‌یابد و در نتیجه اثر ارز ضعیف یا ارزان از بین می‌رود.
در مقابل رشد پایین اقتصاد می‌تواند موجب تورم منفی یا کاهش قیمت‌ها در اقتصاد شود و ریسک بزرگ‌تری را برای برخی از ارزها ایجاد کند. وقتی مصرف کننده انتظار کاهش قیمت‌ها را دارد، مخارج خود را به آینده موکول می‌کند. کسب‌وکارها هم در چنین شرایطی از سرمایه‌گذاری خودداری می‌کنند. رشد منفی تورم باعث افزایش ارزش پولی ملی می‌شود. ارز قوی قدرت خرید مردم را بالا می‌برد و در نتیجه تقاضا برای محصولات خارجی افزایش پیدا می‌کند. با بالا رفتن واردات، تولیدکنندگان داخلی ورشکست می‌شوند و این ورشکستگی باعث کاهش رشد اقتصادی می‌شود. زمانی که بنگاه‌های اقتصادی ورشکست شوند، بیکاری افزایش پیدا می‌کند. در چنین شرایطی دیگر مسائل بنیادی از ارز قوی حمایت نمی‌کنند و در نتیجه ارزش پول ملی سقوط می‌کند.
دست‌کاری نرخ ارز
دست‌کاری ارزی یا Currency Manipulation عملی است که در آن ارزش یک ارز در برابر سایر ارزها به طور عمدی تغییر داده می‌شود. در واقع به جای این‌که به ارز اجازه داده شود تا در برابر رقبا به طور آزادانه نوسان کند، قیمت آن به طور دلخواه و بدون در نظر گرفتن عرضه و تقاضای بازار تعیین می‌شود. معمولاً دست‌کاری ارزی از طریق تقویت یا تضعیف عمدی ارزش پول و یا تعیین نرخ ارز ثابت انجام می‌شود.
دست‌کاری ارزی می‌تواند مزیت‌های تجاری غیر منصفانه‌ای را ایجاد کند. به طور مثال کشوری با تضعیف عمدی ارز محلی سعی می‌کند صادرات خود را ارزان و جذاب کند. در بلندمدت، این دست‌کاری می‌تواند توازن تجارت جهانی را بر هم بزند. دست‌کاری ارزی می‌تواند ریسک‌های سیاسی و تنش‌های تجاری را تشدید کند.